نگاهی به ساختار و عملکرد انجمن های حفاظت حیات وحش در دنیا

بیش از ۱۳۰ سال است که در دنیا انجمن ها و جمعیت هایی برای حفظ حیات وحش و گونه های جانوری تلاش میکنند. در این مطلب نگاهی به ساختار و عملکرد این انجمن ها و تفاوت های بنیادین میان آن ها خواهیم انداخت.

*این مطلب نوشته ی ایمان ابراهیمی از انجمن حفاظت پرندگان آوای بوم، برای انتشار در وبسایت انجمن نذر طبیعت میباشد.

**بسیاری از لغات انگلیسی مرتبط با انجمن های زیست محیطی برگردان مناسب یا مشخصی به فارسی ندارند. نگارنده در صورت وجود اشتباه در ترجمه پیاپیش عذر خواهی میکند.

بیش از ۱۳۰ سال است که در دنیا انجمن ها و جمعیت هایی برای حفظ حیات وحش و گونه های جانوری تلاش میکنند. در این مطلب نگاهی به ساختار و عملکرد این انجمن ها و تفاوت های بنیادین میان آن ها خواهیم انداخت. در ابتدا باید بدانیم که لغت انجمن لغتی کلی و زمانی که اسم چند ارگان انجمن باشد لزوما به این معنا نیست که ساختار و عملکرد آن ها یکسان و مشابه یکدیگر است. در بحث سازمان های مردم نهاد، اسامی و معنای مختلفی وجود دارد که ما در اینجا صرفا تمرکز بر سازمان های مردم نهاد مرتبط با حفاظت حیات وحش داشته و قصد معرفی این سازمان ها را داریم.

در قدم اول باید بدانیم سازمان های مردم نهاد سازمان هایی هستند که منابع مالی آن ها اساسا غیر دولتی و غیر حکومتی است. این به آن معنا نیست که این سازمان ها در هیچ شرایطی از ارگان های دولتی و بین المللی کمک یا دریافت مالی ندارند بلکه به این معنا است که اداره و فعالیت آن ها وابسته به این درآمد ها نیست و در نبود درآمد های حکومتی نیز به فعالیت خود ادامه خواهند داد. سازمان های مردم نهاد محیط زیست و حیات وحش  (Environmental Non-Governmental Organizations or ENGOs)در ابتدا به دو گروه کلی تقسیم میشوند:

انجمن های غیر انتفاعی حفاظت حیات وحش (Non-Profit Organizations)

انجمن های غیر انتفاعی انجمن هایی هستند که در آن ها برای حفظ حیات وحش و محیط زیست گروهی از افراد گرد هم آمده و بر اساس اساسنامه و رسالت انجمن که موسسان آن نوشته اند، به انجام طرح ها و پروژه هایی میپردازند که به حفاظت حیات وحش می انجامد. در واقع این انجمن ها خود به عنوان مجریان طرح ها و پروژه ها عمل میکنند. منابع مالی طرح های انجمن های غیر انتفاعی میتواند متفاوت باشد. مهم ترین منابع مالی شامل (۱) کمک های مردمی ، (۲) کمک های سازمان های بین المللی، (۳) کمک های دولتی و حکومتی و (۴) کمک های دیگر سازمان های مردم نهاد است. آنچه در این انجمن ها در ارتباط با مدیریت منابع مالی وجود دارد، غیر انتفاعی بودن آن ها است. به این معنا که اگر منابع مالی بیش از هزینه ی انجام طرح ها و هزینه های جاری انجمن به دست آمد، آن منابع اضافه به هیچ عنوان به عنوان سود یا حقوق اضافه به مدیران یا کارکنان یا داوطلبان آن انجمن اختصاص نمیابد بلکه باید صرف انجام طرح های آینده یا بهبود عملکرد انجمن بشود. در یک کلام میتوان گفت در این انجمن ها، منابع مالی به دست آمده باید صرف انجام طرح های حفاظت حیات وحش شده و این طرح ها توسط خود آن انجمن طراحی و اجرا گردد. از جمله انجمن های غیر انتفاع محیط زیست و حیات وحش در کشور میتوان به انجمن حفاظت پرندگان آوای بوم اشاره کرد.

صندوق های حفاظت حیات وحش (Non-Governmental Foundations)

صندوق های حفاظت حیات وحش نوع دیگری از سازمان های مردم نهاد هستند. اغلب این سازمان ها حوزه ی عملکرد وسیع تری نسبت به سازمان های غیر انتفاعی دارند و ملی یا بین المللی هستند (در سطح محلی وجود ندارند). صندوق های حفاظت حیات وحش در جهت تامین مالی فعالیت ها و پروژه های زیست محیطی فعالیت میکنند و سرمایه ی جمع شده برای حفاظت از حیات وحش را هم به عنوان مجری و هم به عنوان کارفرما هزینه میکنند. به معنای ساده تر، صندوق های حفاظت حیات وحش برای حفظ محیط زیست پول جمع میکنند و بعد از جمع شدن میزانی پول، یا خود آن را صرف حفظ حیات وحش میکنند یا به دیگر انجمن ها (سازمان های غیر انتفاعی) برای انجام طرح های مرتبط کمک میکنند. منابع مالی صندوق های حفاظت حیات وحش میتواند خصوصی، مردمی یا بین المللی باشد، هرچند که اغلب هر سه مورد است. صندوق های حفاظت حیات وحش در ابتدا اقدام به شناسایی مشکلات حیات وحش در سطح ملی یا بین المللی میکنند، پس از آن راه حل مشکل را شناسایی میکنند، در مرحله ی بعد برای حل آن مشکل از منابع مالی مشخص خود درخواست کمک میکنند و پس از به دست آمدن میزان کافی بودجه، یا خود اقدام به حل مشکل میکنند یا بودجه را در دیگر سازمان های مردم نهاد به خصوص در سطح محلی قرار میدهند تا آن ها با نظارت صندوق، مشکل را حل نمایند. از مهم ترین صندوق های حیات وحش در ایران میتوان انجمن نذر طبیعت را نام برد.

در ادامه به بررسی ۲ مثال از این ۲ نوع سازمان مردم نهاد میپردازیم.

۱.صندوق جهانی طبیعت (WWF)

این سازمان مردم نهاد بین المللی، بزرگترین صندوق حفاظت حیات وحش در سراسر دنیا است که در سال ۱۹۶۱ پایه گذاری شد و در حال حاضر در بیش از ۱۰۰ کشور دنیا مرکز فعال داشته و بیش از ۵ میلیون نفر از این صندوق حمایت مالی مستقیم میکنند. بیش از ۵۵ درصد از درآمد این صندوق از طریق کمک های کاملا شخصی افراد در وبسایت این انجمن به دست می آید و در حدود ۲۰ درصد درآمد آن از طریق کمک های دولت های مختلف به دست می آید. در حال حاضر این انجمن در بیش از ۳۰۰۰ پروژه ی حفاظت حیات وحش به صورت مستقیم یا غیر مستقیم حضور دارد. درآمد این صندوق تنها در سال ۲۰۱۸ بیش از ۲۴۳ میلیون دلار بوده است. نگاهی به جدول درآمدی این صندوق نشان میدهد میزان کمک های مردمی به این انجمن در هر سال بیشتر و بیشتر شده است. گستردگی فعالیت های صندوق جهانی طبیعت به قدری زیاد است که در حال حاضر ۶۲۰۰ نفر به طور مستقیم در این انجمن به صورت تمام وقت کار میکنند. برخی از پروژه هایی که صندوق جهانی طبیعت در آن ها مشارکت داشته است:

الف) پروژه ی حفاظت از فیل آفریقایی: در این پروژه که در حال حاضر نیز در حال اجرا است، صندوق جهانی طبیعت به دولت های آفریقای مرکزی و جنوبی در تامین تجهیزات حفاظت زیستگاه های فیل کمک میکند. به طور مثال ردیاب های مناسب را برای ردیاب گذاری فیل ها تامین میکند، محیطبانان را آموزش مستقیم داده و در تامین لباس ها و تجهیزات حفاظت یاری میرساند و منابع علمی مناسب برای ارتقای سطح حفاظت مناطق را در اختیار انجمن های محلی میگذارد.

ب) پروژه ی حفاظت حیات وحش نامیبیا: صندوق جهانی حیات وحش در نامیبیا بیش از ۲۰ سال است که درگیر پروژه ی تقویت انجمن های محلی حفاظت حیات وحش است. به این منظور صندوق جهانی حیات وحش فعالیت های مختلفی کرده است که از مهم ترین آن ها ارسال آموزشگران حیات وحش به آن کشور برای آموزش به کودکان و نوجوانان بوده است. همچنین تعداد زیادی بازی و کتاب آموزش توسط صندوق جهانی برای مدارس آن کشور چاپ و منتشر شده است.

ج) پروژه ی دوربین های تله ای در اکوادور: صندوق جهانی حیات وحش به منظور افزایش دانش در زمینه ی تنوع زیستی در جنگل های اکوادور اقدام به در اختیار گذاشتن تعداد زیادی دوربین تله ای به دفاتر حیات وحش آن کشور از طریق دفتر منطقه ای خود کرده است.

د) پروژه ی رصد ببر ها در نپال: در این پروژه صندوق جهانی حیات وحش در تامین دوربین تله ای برای رصد ببر ها، آموزش رزمی محیطبانان برای بقا در طبیعت و تامین مالی خرید اسلحه های مناسب برای محیطبانان مشارکت نمود که منجر به دستگیری تعداد زیادی شکارچی غیر مجاز از سال ۲۰۱۱ در نپال شد.

سازمان غیر انتفاعی Audubon

ادوبون بزرگترین سازمان غیر انتفاعی حفاظت از پرندگان در کشور آمریکا است. این سازمان که فعالیت کاملا ملی دارد، در حال حاضر در کشور آمریکا ۴۱ مرکز و ۴۵۰ دفتر دارد. این عدد فوق العاده عدد قابل توجهی است. تصور کنید یک سازمان مردم نهاد که صرفا در ارتباط با حفاظت پرندگان فعالیت میکند، ۴۵۰ دفتر در کشور دارد! درآمد این سازمان غیر انتفاعی برای انجام پروژه های خود که از منابع مردمی به دست می آید در سال بین ۷۰ تا ۱۲۰ میلیون دلار است.  البته این انجمن بیش از یک قرن است که فعالیت دارد و در سال ۱۹۰۵ افتتاح شد. از جمله پروژه هایی که در حال حاضر این سازمان مردم نهاد مشغول به انجام آن است میتوان به طرحی و ساخت مراکز طبیعت (مراکزی برای آموزش در مورد حیات وحش و اکوسیستم به علاقه مندان) در ۲۴ ایالت آمریکا، پروژه های ساخت لانه ی پرندگان با همراهی مردم در محلات شهر های مختلف، پروژه های شناسایی اثرات سموم کشاورزی در آمریکا بر روی پرندگان و پروژه ی حلقه گذاری پرندگان مهاجر و حفاظت از مسیر های مهاجرت آن ها در آمریکا نام برد.